Od muszelki do Nomo

Prapoczątki .... pieczątki

Pochodzenie słowa "pieczęć" jest powiązane ze słowami pieczenie i odciskanie co w dzisiejszych czasach oznaczałoby napiętnowanie, nacechowanie. Jej geneza sięga już okresu prehistorycznego. Wtedy to człowiek pierwotny prawdopodobnie zupełnie przypadkowo odcisnął po raz pierwszy muszlę w miękkim podłożu.

Pierwsze pieczęcie były wyrabiane już w epokach kamienia, miedzi, brązu oraz metalu. Prace archeologiczne potwierdziły, że już 3000 lat p.n.e. gliniane naczynia były oznakowane na obwodzie, co miało potwierdzać ich oryginalność. Odcisk takiej pieczęci był jednocześnie znakiem pozwalającym rozpoznać osobę lub region w którym je wykonano.

Poprzedniczka pieczątki

Pieczęć to znak własnościowy i rozpoznawczy osoby fizycznej lub prawnej stanowiący zabezpieczenie nienaruszalności dokumentu lub przedmiotu. Jest ona wyciskana na dodatkowym nośniku np. ołowiu, wosku, laku, złocie lub srebrze za pomocą stempla - odpowiednio oprawionego tympariusza (tłoka pieczętnego) wykonanego z twardszego materiału. W odróżnieniu od odbicia pieczątki na papierze odcisk pieczęci ma formę trójwymiarową.

Pieczęcie w starożytności

W Mezopotamii, w Egipcie oraz w krajach Bliskiego Wschodu używano powszechnie pieczęci cylindrycznych. Boki cylindra były "grawerowane" scenami z życia codziennego, powtarzającymi się wzorami i ornamentami charakterystycznymi dla danej społeczności i okresu. Tak przygotowany stempel był następnie przetaczany po miękkiej glinie. Na obszarze Galilei używano ich powszechnie aż do V w.n.e. jako znak pozwalający zidentyfikować daną osobę. Dzięki zachowanym do dzisiaj odciskom takich pieczęci jesteśmy w posiadaniu bezcennego źródła wiedzy o ówczesnych czasach.
W starożytnym Egipcie za pomocą pieczęci zabezpieczano skarbce oraz grobowce. To właśnie Egipcjanie jako pierwsi rozpoczęli używanie pieczęci w formie stempli, które zaczęły pełnić funkcję znaku własnościowego. W powszechnym użyciu były wówczas tzw gemmy do pieczętowania dokumentów. Wzór był ryty w kamieniach półszlachetnych i oprawiany w pierścieniach. Używanie gemm było również bardzo popularne w starożytnym Rzymie by w okresie średniowiecza przybrać formę sygnetu. Niektóre z nich, zachowane do dzisiaj, mają tysiące lat i świadczą o wielkim kunszcie osób zajmujących się rytowaniem tego rodzaju tłoków.

Pieczęcie świeckie

Funkcje takich pieczęci różniły się w zależności od epoki historycznej w jakiej były używane. I tak np. w XI wieku w Chinach autentyczność dokumentów była potwierdzana stemplami wykonanymi z kamienia. Natomiast w Europie z jej udziałem rozpoczynano wojny i zawierano pokoje, zabezpieczano listy, dokumenty, sygnowano nią dekrety królewskie. Najstarszą zachowaną polską pieczęcią jest pieczęć Rychezy, żony Mieszka II. Polski orzeł w koronie pojawia się po raz pierwszy na stemplu Przemysława II w XIII wieku. I aż do pierwszego rozbioru był on umieszczany na pieczęciach przez polskich monarchów.
Swoje stemple herbowe posiadali rycerze. W użyciu były również pieczęcie miejskie, parafialne, wiejskie, cechowe, mieszczańskie i wiele innych rodzajów.

Pieczęcie kościelne

Przez wiele wieków pieczęć towarzyszyła hierarchom kościelnym. w 1166 roku papież Aleksander III stosownym dekretem potwierdził, że pieczęcie są środkami do potwierdzania legalności dokumentów. W okresie średniowiecza najczęściej umieszczany był na niej herb duchownego lub inny znak powiązany z jej właścicielem. Do sygnowania dokumentów bardzo często stosowane były również pierścienie. Ten najbardziej znany to używany od XIII wieku przez papieży pierścień "Pieczęć Rybaka". Jest na nim wygrawerowane imię aktualnego papieża oraz św. Piotr zarzucający sieć. Po śmierci duchownego pieczęć ta jest niszczona.

Pieczątki współczesne

Równocześnie z wynalezieniem nowoczesnego tuszu w XIX wieku pojawiły się pieczątki kauczukowe a następnie te wykonane z gumy. Łatwy, w stosunku do pieczęci, sposób wykonania oraz przystępna cena przyczyniły się do ich rozpowszechnienia. Rok 1948 to powstanie pierwszej pieczątki kieszonkowej Vienna.
A dzisiejsze pieczątki? Swoim wyglądem i zastosowaną technologią w niczym nie przypominają dawnych pieczęci. Zdecydowanie przewyższają także stemple biurowe sprzed 10 czy 15 lat. Jednak ich przeznaczenie pozostaje to samo: służą podpisowi, uwiarygodnianiu dokumentów i odgrywają w XXI wieku ważne znaczenie w trakcie prowadzenia działalności gospodarczej.